ابزار مشتقه (Derivative Contract)
ابزار مشتقه (به انگلیسی Derivative Contract)، به قراردادی بین دو یا چند طرف گفته می‌شود که ارزش آن، به یک دارایی مالی توافق شده (دارایی پایه) وابسته است.
این قراردادها یا اوراق، ارزش مستقلی ندارند و ارزش آنها از عملکرد دارایی پایه مشتق می‌شود. به ابزار مشتقه، مشتقات مالی، مشتقات نیز گفته می‌شود.
به بیانی دیگر، ارزش این ابزار مالی، بر‌خاسته از دارایی پایه، شاخص یا نرخ مرجع است.
یک ابزار مشتقه، می‌تواند سهم مالی با‌ارزشی باشد که به یک دارایی اساسی یا گروهی از دارایی‌ها وابسته یا مشتق شده است. ارزش و قیمت آن را با توجه به نوسانات دارایی‌های پایه، تخمین می‌زنند. در نتیجه، سرمایه‌گذار می‌تواند با استفاده از حرکات کوچکی که در قیمت دارایی پایه شکل می‌گیرد، سود بازده مناسبی کسب کند.
دارایی پایه می‌تواند یک دارایی واقعی (محصولات کشاورزی، منابع انرژی، فلز و…) یا یک دارایی مالی (سهام، اوراق قرضه، وام، ارز و…) باشد.
مواردی که می‌توانند به عنوان دارایی پایه مورد استفاده قرار گیرند شامل: کالا، ارزها، نرخ بهره، سهام، انرژی، وام‌ها، اعتبارات مشخص و… هستند که در بازارهای جهانی مربوطه دادوستد می‌شوند. در معاملاتی بر این پایه، اصل دارایی جا‌به‌جا نمی‌شود؛ بلکه تغییرات قیمت، ناشی از نوسانات قیمت دارایی پایه خواهد بود.
در قرارداد مشتقه، طرفین قرارداد می‌پذیرند که هر‌یک، کاری ابزار مورد معامله که توافق شده را در آینده و در زمان مشخص انجام دهند.
سرعت نقد‌شوندگی در این دست معاملات، بیشتر است و در عین حال، هزینه‌ی کمتری در بازار ایجاد می‌کند. ابزارهای مشتقه در انتقال ریسک بازار و کاهش هزینه‌های تأمین مالی مؤثر است و همین امر، باعث افزایش بازده دارایی می‌شود.
دلایل استفاده از ابزارهای مشتقه
در واقع، مشتقات به معنای توافق بین طرفین و مشروط بر خروج دارایی پایه در آینده‌ای مشخص است. برای استفاده از این ابزار مالی دلایل متعددی موجود است. با به کار گیری ابزار مشتقه، یک اهرم شکل می‌گیرد. به گونه‌ای که تفاوت کوچکی در روند قیمت یا ارزش دارایی پایه، می‌تواند تغییری قابل توجهی در ارزش ابزار مورد معامله اوراق مشتقه ایجاد کند.
در صورتی که ارزش اوراق مشتقه طبق انتظار افراد رشد کند، امکان دستیابی به سود را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. همان طور که گفته شد، با استفاده از ابزارهای مشتقه می‌توان خطر دارایی پایه را پوشش داده و کم کرد. از طرف دیگر، در موقعیت‌هایی که ارزش مشتقات به اتفاق یا شرایط خاصی وابسته باشد، اختیاراتی برای طرفین ایجاد می‌شود.
انواع ابزارهای مشتقه
بورسینس: برای دسته‌بندی بازارهای مشتقه به مواردی مانند ارتباط بین دارایی پایه و ابزار مشتقه، نوع دارایی پایه (ارزی، سرمایه و نرخ بهره) و شرایط بازاری که معامله در آن صورت می‌گیرد (بورس یا خارج از بورس) توجه می‌شود.
ابزارهای مشتقه را می‌توان با توجه به نوع دارایی پایه به دو دسته‌ی مالی (هرگونه ابزار مالی، ارز، شاخص، سهام، نرخ سود، اوراق بهره و…) و کالایی (کالا یا شاخصی بر حسب کالا) تقسیم کرد.
معمول‌ترین دسته‌بندی ابزارهای مشتقه شامل قراردادهای سواپ (Swap)، قراردادهای آتی (Future Contract)، قراردادهای اختیار معاملات (Options) و پیمان آتی (Forward Contract) است.
1. قراردادهای سوآپ (Swap):
یکی از انواع ابزار مشتقه، قرارداد سوآپ است. سوآپ در دنیای اقتصاد به معنای توافق طرفین برای معاوضه جریان نقدی در آینده است.
قراردادهای سوآپ از مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی ایجاد می‌شود. در سوآپ، به جای یک پرداخت، مجموعه‌ای از پرداخت‌ها صورت می‌گیرد. سوآپ بر پایه‌ی ارزش خالص فعلی جریان‌های نقدی آتی با ارزش بازاری مشخصی است که در طول دوره‌ی قرارداد سوآپ قابل محاسبه است.
عواید حاصل از قرارداد سوآپ، به نوع بازار مالی مورد معامله بستگی دارد. به بیانی دیگر، سوآپ، حالت کلی پیمان‌های آتی است که در ادامه توضیح خواهیم داد. توجه داشته باشید که قراردادهای سوآپ زمان انقضا یا خاتمه دارند. اجزای یک قرارداد سوآپ:
- پورتفوی یا سبد خرید سهام
- فروشنده‌ی سوآپ یا خریدار حمایت
- خریدار سوآپ یا فروشنده‌ی حمایت یا سرمایه‌گذار
- شخص مرجع
- صرف سوآپ
2. قراردادهای آتی (Future Contract):
به قرار‌داد‌هایی که فروشنده موظف است در زمان مشخصی مقدار معینی از کالای توافق شده را به همان قیمتی که در هنگام عقد قرارداد ذکر کرده، بفروشد. طرف دیگر معامله نیز ابزار مورد معامله موظف به خریداری کالای توافق شده در زمان مشخص و به همان قیمت خواهد بود.
به بیانی دیگر، توافق‌نامه‌ای که خرید و فروش یک دارایی را در آینده (تاریخ مشخص) و با قیمت مقرر شده تضمین می‌کند، قرارداد آتی خوانده می‌شود. قراردادهای آتی نیز مانند قراردادهای مشتقه، بر حسب نوع دارایی پایه به دو گروه مالی ابزار مورد معامله و کالا تقسیم می‌شوند.
3. قراردادهای اختیار معامله (Options):
قراردادهای اختیار معامله به قراردادهای دو‌طرفه‌ای گفته می‌شود که طی آن، خریدار قرارداد، حق دارد که مقدار مشخصی از دارایی ذکر شده در قرارداد را با نرخی مشخص در زمانی معین بخرد یا به فروش بگذارد. این قرارداد نیز در آینده عملی می‌شود. یعنی خریدار و فروشنده، توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند.
با این قرارداد، خریدار اختیار (نه الزام، اجبار یا تعهد) پیدا می‌کند که در برابر پرداخت معینی، حق خرید یا فروش دارایی مشخص شده در قرارداد را در زمان تعیین شده و با قیمت مذکور داشته باشد.
4. قراردادهای پیمان آتی (Forward Contract):
در اصل، هر معامله‌ای که تعهد طرفین قرارداد برای خرید یا فروش یک دارایی در آینده را به ارمغان آورد، قرارداد آتی خوانده می‌شود. در این قرارداد خریدار و فروشنده ملزم به خرید یا فروش دارایی مشخص، در زمانی معین در آینده و با قیمتی توافقی هستند. به قیمتی که طرفین در معامله بر سر آن توافق می‌کنند، قیمت تحویل گفته می‌شود.
مزایای مشتقات
استفاده از ابزارهای مشتقه مزایای بسیاری در اقتصاد جهانی دارد.
با به کارگیری ابزارهای مشتقه می‌توان اثر رکود‌های اقتصادی را کاهش داد.
همچنین این ابزارها، ریسک در خرید و فروش را کم می‌کنند. در نتیجه، برخی سود کسب کرده و برخی متحمل زیان می‌شوند. به این صورت، در نظام افتصادی تعادل بر‌قرار می‌شود. خرید و فروش ابزارهای مشتقه، در بازارهای مالی، بسیار مرسوم است و بسیاری از نهاد‌ها از این طریق سود قابل توجهی کسب کرده‌اند.
این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.سایر اصطلاحات و واژه‌های اقتصادی و مالی را ببینید .
قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب ابزار مورد معامله ابزار مورد معامله رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:
گزارش ویژه از عملکرد شرکت بورس اوراق بهادار تهران در سال مالی ۱۳۹۸
سال ۱۳۹۸ برای بورس اوراق بهادار تهران با عملکردی کم‌نظیر به پایان رسید. این روند به یادماندنی در ادامه روند امیدبخش سال ۱۳۹۷، بازار سرمایه ایران را به کانون توجه مردم و مسئولان تبدیل کرد و توان بالای بورس تهران را به عنوان تکیه‌گاهی برای رشد اقتصادی، تأمین مالی بخش دولتی و خصوصی و سرمایه‌گذاری مولد به نمایش گذاشت. سال گذشته با وجود بحران در روابط بین‌المللی و ادامه تحریم‌های اقتصادی و تأثیرات منفی شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد جهانی، روند نماگرهای بورس اوراق بهادار تهران در عرصه ملی و بین‌المللی مثبت و امیدبخش بود.
روند ارزش بازار، ارزش معاملات، تأمین مالی، شاخص‌ها، فعالیت‌های توسعه‌محور و مراودات بین‌المللی بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۹۸، همگی نمایانگر عملکردی مناسب هستند. این سال با رشد ۱۷۴ درصدی ارزش بازار سهام بورس اوراق بهادار تهران همراه بود به گونه‌ای که بورس تهران در میان اعضای فدراسیون جهانی بورس‌ها از نظر رشد ارزش بازار در رتبه چهارم جهانی قرار گرفت. ارزش بازار سهام بورس تهران در پایان سال ۱۳۹۸ به ۱۸,۷۳۱/۷ هزار میلیارد ریال رسید. ارزش معاملات بازار سهام بورس تهران نیز با رشد کم‌نظیر ۲۳۲ درصدی به ۴,۶۷۳/۷ هزار میلیارد ریال رسید و در میان اعضای فدراسیون جهانی بورس‌ها از نظر رشد این معیار در رتبه سوم جهانی قرار گرفت. افزایش ۴۵۳ درصدی معاملات واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری نشان داد که راه‌اندازی ابزارهای مالی برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای می‌تواند با استقبال اطمینان‌بخش آنها مواجه شود. این امر به خوبی مورد توجه مسئولان ارشد اقتصادی قرار گرفت و زمینه‌ساز بهره‌برداری از روش‌هایی نوین در خصوصی‌سازی و واگذاری شرکت‌های دولتی شد. در کنار رشد کم‌سابقه معاملات سهام و واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های قابل معامله، ارزش معاملات ابزار مشتق نیز با رشد درخورملاحظه‌ی ۳۱۱ درصدی به ۲,۲۱۲ میلیارد ریال رسید. افزایش قابل توجه ارزش معاملات ابزار مشتق و واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های قابل معامله، ظرفیت مناسب بازار اوراق بهادار برای توسعه‌ی ابزارهای نوین مالی را به نمایش گذاشت. بدین سان ارزش کل معاملات اوراق بهادار در بورس تهران در سال ۱۳۹۸ با رشدی ۲۱۹ درصدی به ۵,۱۲۶/۴ هزار میلیارد ریال رسید. در میان تمامی شاخصه‌های رو به رشد معاملات بورس تهران، رشد ۴۸۳ درصدی معاملات برخط نشان‌دهنده نفوذ مؤثر و فزاینده فناوری در میان سرمایه‌گذاران فعال در بازار سرمایه ایران است. توجه به این میزان رشد با در نظر داشتن رشد ۲۹۱ درصدی معاملات برخط در سال ۹۷، تصویرگر فضای متفاوت بازار سرمایه در سال‌های پیش‌رو است.
روند شاخص‌های بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۹۸ بیانگر بازدهی درخورتوجه بورس در این ابزار مورد معامله سال است. شاخص کل (ارزش‌وزنی) بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۹۸ با رشد ۱۸۷ درصدی به ۵۱۲,۹۰۰ واحد رسید. شاخص کل (هم‌وزن) نیز با رشد بی‌سابقه ۴۳۷ درصدی به ۱۷۷,۰۸۰ واحد دست یافت. بررسی این دو شاخص بیانگر بازدهی بالای بازار سهام و البته به میزان بیشتری میان شرکت‌های متوسط و کوچک است. بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۹۸ با پذیرش و درج ۱۲ شرکت و عرضه اولیه ۹ شرکت، از نظر جذب و پذیرش شرکت‌های برتر ایران در تابلو‌های معاملاتی خود نیز عملکرد مناسبی را به نمایش گذاشت.
بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۹۸ نیز همچون سال‌های گذشته به روند فزاینده خود در تأمین مالی اقتصاد ملی ادامه داد. میزان تأمین مالی از طریق بورس اوراق بهادار تهران با رشدی ۴۴ درصدی به ۳۹۰ هزار میلیارد ریال رسید. ظرفیت بالا و رو به رشد بورس اوراق بهادار تهران در تأمین مالی پایدار اقتصاد ملی برای فعالان و مسئولان اقتصادی به اثبات رسیده و توجه به بهره‌مندی از این توانمندی، افق‌های جدیدی پیش‌روی بورس اوراق بهادار تهران و بازار سرمایه ایران گشوده است.
در سال ۱۳۹۸ یک ابزار مالی جدید به جمع ابزارهای مورد معامله در بورس اوراق بهادار تهران افزوده شد. فروش تعهدی سهام با کارکرد و ویژگی‌های فروش استقراضی پس از دریافت مصوبه کمیته فقهی، تدوین مقررات، آماده‌سازی زیرساخت‌های فنی و آموزش به فعالان بازار سرمایه در بورس تهران معامله شد. اصلاح ریزساختارهای بازار، فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای الکترونیکی نمودن فرآیند پذیرش شرکت‌ها، بازنگری دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار، ایجاد زیرساخت‌های لازم به منظور بهره‌گیری از اختیارات تفویض‌شده به بورس تهران برای نظارت و رسیدگی به تخلفات اعضا و ناشران در اجرای ماده ۳۵ قانون بازار اوراق بهادار، مطالعه و راه‌اندازی سامانه مدیریت ریسک از دیگر فعالیت‌های توسعه‌محور بورس تهران بوده‌اند.
عضویت در هیأت مدیره فدراسیون بورس‌های اروپا-آسیایی (فیاس)، امضای تفاهم‌نامه همکاری با بورس شانگهای، انجام ۱۸ بازدید هیأت‌های خارجی از بورس تهران و حضور سفرای کشورهای سوئیس و اتریش در بورس تهران و نواختن زنگ آغاز معاملات توسط آنها نیز از جمله فعالیت‌های بین‌المللی بورس تهران در سال ۱۳۹۸ بود که با هدف حفظ و توسعه ارتباطات بین‌المللی و فراهم کردن زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی انجام شده‌است.
بورس اوراق بهادار تهران پس از سال‌ها انتظار با تلاش هیأت مدیره و حمایت سهامداران در ساختمان جدید خود در منطقه سعادت آباد استقرار یافت. این ساختمان که به طور ویژه با هدف بهره‌برداری بورس طراحی و ساخته شده، دارای ۱۷ طبقه و ۳۳,۷۶۸ مترمربع زیربنا است. همچنین مرکز داده بورس تهران با زیربنای بیش از ۲,۵۰۰ مترمربع، با بیش از ۵۰۰ متر مربع فضای کنترل و مانیتورینگ، دارای ظرفیت ۲۴۰ رَک عملیاتی و مبتنی بر استانداردهای بالای بین‌المللی که فاز نخست آن در سال ۱۳۹۸ مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
هیأت مدیره بورس اوراق بهادار تهران با سپاس از تمامی کنش‌گران اقتصادی به ویژه فعالان بازار سرمایه، سهامداران و کارکنان شرکت که با تلاشی خستگی‌ناپذیر و دلی پرامید برای توسعه ایران می‌کوشند، امیدوار است که روند رو به رشد بورس اوراق بهادار تهران و توسعه زیرساخت‌ها، ریزساختارها و ابزارهای مالی این بازار کمکی ابزار مورد معامله برای رونق تولید، سربلندی و آبادانی ایران باشد.
اظهارنامه تحویل مورد معامله
حتما تاکنون کلمه اظهارات به گوشتان خورده است اظهار یعنی بیان کردن مطلبی مانند توضیحات یک متهم به دادگاه در روز جلسه رسیدگی. البته در جاهای مختلف معانی مختلفی دارد مانند اظهارنامه تحویل مورد معامله. اظهارنامه در اینجا یک نوع دعوت نامه محسوب می شود. زمانی اظهارنامه تحویل مورد معامله تنظیم می شود که مابین دو نفر معامله ای صورت گرفته باشد و تمامی اصول مربوط به معامله رعایت شده باشد، مبایعه نامه هم مابین طرفین صورت پذیرفته باشد و دینی که خریدار بر عهده داشته که به عنوان ثمن به بایع پرداخت کند هم پرداخت شده باشد اما طبق قرار تاریخی جهت تحویل مورد معامله تعیین شده است اما بایع بر خلاف آن عمل کرده و در تاریخ سر رسید تحویل از تسلیم مورد معامله خودداری کرده باشد، در این مورد یک اقدام عملی قبل از تقدیم دادخواست به دادگاه قابل انجام است و آن تنظیم اظهارنامه و ارسال آن برای بایع می باشد. در اظهارنامه خریدار درخواست خود را با توجه به قراری که با بایع نسبت به مبیع داشته به طور کامل تشریح می کند و از وی می خواهد که مبیع را تسلیم کند. اظهارنامه تحویل مورد معامله یک اقدام کاملا قانونی است و به صراحت در ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی در مورد آن توضیح داده شده است، این ماده اظهارنامه را اینگونه تعریف می کند: هرکسی می تواند قبل از تقدیم دادخواست به دادگاه حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه کند مشروط بر آن که موعد مطالبه رسیده باشد، به طور کلی هرکسی حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد به طور رسمی به وی برساند ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید. اظهارنامه توسط اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه ها ابلاغ می شود.
مراحل تنظیم اظهارنامه تحویل مورد معامله
جهت تنظیم اظهارنامه تحویل مورد معامله یک سری اصول و قوانین را باید رعایت کرد که سخت هم نیست اما باید مشخصات هر دو طرف ( بایع و خریدار) به طور کامل در اظهارنامه درج شود و متن اظهارنامه هم به گونه ای نباشد که در آن به بایع توهین و یا تهدیدی شده باشد انگار که یک دادخواست تنظیم می کنید اما فرقش با دادخواست این است که به جای تحویل به مرجع قضایی جهت رسیدگی آن را مستقیم برای خود فرد ارسال می کنید. در واقع اظهارنامه یک دعوتنامه رسمی و مودبانه از بایع جهت عمل به قرارداد و تحویل مورد معامله به خریدار می باشد. هنگام تنظیم اظهارنامه باید اینگونه عمل کنید؛
- موضوع اظهارنامه
- مشخصات کامل اظهارکننده (نام، نام خانوادگی و اقامتگاه)
- مشخصات کامل اظهارشونده (نام، نام خانوادگی و اقامتگاه)
- شرح اظهارنامه
کلام آخر
اظهارنامه نوعی درخواست قانونی مانند دادخواست است. تنظیم دادخواست مراحل مختلف ثبت در دفاتر قضایی و هزینه های مختلفی را در پی خواهد داشت اما اظهارنامه مشکلات کمتری دارد و اگر بایع نسبت به تسلیم معامله موافقت کند دیگر نیازی به تنظیم دادخواست و تقدیم آن به دادگاه نیست. هنگام تنظیم اظهارنامه حتما اصولی را که در ابتدای مقاله خدمتتان بیان شد رعایت کنید و از توهین، تحقیر، تهدید و تمسخر بایع خودداری کنید چرا که ممکن است بایع با همان اظهارنامه ای که برایش فرستاده اید از شما شکایت کند که تمامی این موارد مجازات جداگانه دارد. در ادامه نمونه اظهارنامه تحویل مورد معامله را آماده کرده ایم در صورتی که بخواهید می توانید با پرداخت مبلغی مناسب از ما خریداری نمایید.
چرا باید از اظهارنامه‌های ابزارحقوق استفاده کنیم
برای نگارش هر اظهارنامه‌ای باید نسبت به قوانین آن به صورت کامل آگاه باشیم. عدم رعایت هر یک از موارد قانونی، باعث به وجود آمدن خسارت‌های سنگین برای شخص خواهان خواهد شد. لذا انعقاد چنین اظهارنامه‌هایی باید توسط وکلا یا کارشناسان حقوقی صورت پذیرد. ضمناً استفاده از پیش‌نویس های آماده هر اظهار نامه‌ای باعث صرفه جویی در وقت و هزینه می گردد. شما می توانید هم‌اکنون با خرید این اظهارنامه، فایل کامل آن را به صورت آنی دانلود کنید و در صورت هرگونه ابهام با تیم حقوقی ما تماس حاصل فرمایید.
اوراق مشتقه
اوراق مشتقه، اوراقی هستند که ارزش آنها از ارزش دیگر دارایی‌ها مثل اوراق بهادار، نرخ بهره، کالای اساسی و شاخص اوراق بهادار مشتق شده است. مشتقات می‌توانند در یکی از دو بازار "بورس متشکل" و "بازارخارج از بورس" مبادله شوند.
فهرست مندرجات
۱ - معرفی
[ویرایش]
در برخی از قرارداها دارنده قرارداد، مجبور است یا ابزار مورد معامله این حق را دارد که یک دارایی مالی را در زمانی در آینده بخرد یا بفروشد. به جهت اینکه قیمت اینگونه قرارداها از قیمت آن دارایی مالی مشتق می‌شود. از این‌رو این قرارداها را اوراق مشتقه می‌نامند.
[۱] فبوزی، فرانک و همکاران، مبانی بازارها و نهادهای مالی، ترجمه حسین عبده تبریزی، تهران، نیل، ۱۳۷۶، چاپ اول، جلد اول، ص۳۱.
به عبارت دیگر علت نام‌گذاری این است که ارزش اوراق مشتقه از ارزش دیگر دارایی‌ها مثل اوراق بهادار، نرخ بهره، کالای اساسی و شاخص اوراق بهادار مشتق شده است. بازار ریسک و عدم اطمینان، یکی از امور جدانشدنی فعالیت‌های اقتصادی است. همه کسانی که مالک یک یا چند دارایی هستند و قصد انجام مبادله را دارند، با پدیده ریسک مواجه‌اند. گرچه برخی ریسک‌پذیر هستند؛ اما بیشتر انسان‌ها مایلند ریسک فعالیت‌های خود را به حداقل برسانند؛ هرچند سود کمتری نصیب آنان بشود. ناپایداری در قیمت نفت و همچنین کالاهای کشاورزی، نمونه بارزی از این نوسانات است. متخصصان مالی برای ایجاد اطمینان برای فعالان اقتصادی، ابزارهای جدیدی را ابداع کرده‌اند. یکی از این ابداعات بزرگ، ابزارهای مالی مشتقه است که روز به روز تنوع بیشتری یافته است. شناور بودن نرخ ارز، نوسانات نرخ سهام و تغییرات پیش‌بینی نشده نرخ بهره از دیگر عواملی است که باعث شده است تا این ابزار، طرفدار بسیاری برای خود فراهم آورد.
[۲] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۴۴-۴۵
[۳] السویلم، سامی ابراهیم، پوشش ریسک در مالی اسلامی، محمدمهدی عسکری و همکاران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۶، چاپ اول، ص۴۴.
۲ - بازار نقد و مشتقه
[ویرایش]
بازارهای مالی بر اساس واگذاری فوری کالا یا واگذاری آینده به بازار نقدی و بازار اوراق مشتقه تقسیم می‌شود. در بازار نقدی، کالا یا خدمت در زمان حال مبادله و کالا یا خدمت فورا و یا با فاصله کمی تحویل می‌شود؛ ولی در بازار مشتقات، قرار معامله یا خود معامله در زمان حال انجام شده و تحویل، به آینده معین موکول می‌شود.
[۴] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۳۲.
۳ - ساختار اوراق مشتقه
[ویرایش]
ساختار این اوراق، به صورت مبادلات با مجموع صفر بین طرفین است. بدین معنی که زیان یکی از طرفین، معادل سود بازار طرف مقابل است. اختیارات و پیمان‌های آتی، نمونه‌هایی از "بازی با جمع صفر" هستند؛ بنابراین مشتقات، مبادلات واقعی نیستند؛ زیرا انتقال مالکیت صورت نمی‌گیرد و این فقط پول است که در پایان قرارداد دست به دست گردش می‌کند و تحویل دارایی پایه، به ندرت اتفاق می‌افتد.
۴ - اندازه بازار مشتقات
[ویرایش]
مشتقات می‌توانند در یکی از دو بازار "بورس متشکل" و "بازار خارج از بورس" مبادله شوند. بازار متشکل، دارای مقررات خاص و بازارهای متمرکزی برای مشتقات استاندارد شده است. بازارهای خارج از بورس، غیر متمرکز و دارای مقررات کمتری هستند؛ که مشتقات با استاندارد پایین در آنها مورد معامله قرار می‌گیرد.
[۵] السویلم، سامی ابراهیم، پوشش ریسک در مالی اسلامی، محمدمهدی عسکری و همکاران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۶، چاپ اول، ص۳۸-۳۹.
۵ - انواع قراردادها در بازار مشتقه
[ویرایش]
قرارداد آتی خاص یا پیمان آتی (Forward Contract)؛ معامله‌ای است که در آن، خریدار و فروشنده نسبت به تحویل کالا با کمیّت و کیفیت معین در تاریخ و محل مشخص به توافق برسند. قیمت در ابتدا معین می‌شود و قبل از تاریخ تحویل هیچ مبلغی رد و بدل نمی‌شود.
[۶] رضایی، مجید، اوراق اختیار معامله در منظر فقه امامیه، ابزار مورد معامله تهران، مجله علمی- پژوهشی دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۴، ش۲۵، ص۱۱۸.
قرارداد آتی یکسان یا استانداردشده (Futures Contract)؛ در این نوع قرارداد، مشابه پیمان آتی دارنده آن متعهد می‌شود، دارایی موضوع قرارداد (کالا، ارز، اوراق بهادار) را در آینده خریداری کرده یا بفروشد. از ویژگی‌های مهم این نوع قرارداد آن است که فقط در بورس‌های رسمی و برای کیفیت و کمیّت خاصی از کالای معینی معامله صورت می‌گیرد و تاریخ تحویل از قبل مشخص است.
[۷] رضایی، مجید، اوراق اختیار معامله در منظر فقه امامیه، تهران، مجله علمی- پژوهشی دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۴، ش۲۵، ص۱۱۹.
قرارداد اختیار معامله (Option Contract)؛ قراردادی میان خریدار و فروشنده اختیار است؛ که به‌سبب آن، خریدار اختیار، با پرداخت وجهی به فروشنده، حق خرید یا فروش دارایی مشخص را با قیمت معین در آینده به‌دست می‌آورد.
این قرارداد نیز مانند دیگر قراردادها، عوض و معوض دارد. خریدار اختیار، وجهی به فروشنده پرداخت می‌کند؛ که در واقع همان قیمت اختیار معامله است و فروشنده اختیار نیز حق خرید یا فروش دارایی مشخصی را با قیمت معیّن به خریدار اعطا می‌کند.
[۹] جواد حسین‌زاده و عبدالحسین شیروی، بررسی فقهی و حقوی قرارداد اختیار معامله، تهران، پژهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، مجله علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی، ۱۳۸۶، شماره۲۷، ص۱۰۳.
۶ - ابزارهای مشتقه از نظر فقه
[ویرایش]
قرارداد آتی خاص و یکسان در برخی موارد صرف مواعده بیع هستند؛ بر اساس این قراردادها طرفین قرار معامله را در تاریخ معینی در آینده می‌گذارند و بیع در آینده انجام می‌شود. در برخی موارد دیگر مانند بسیاری از قرارداهای نفتی، بیع در زمان حال انجام می‌شود؛ ولی پرداخت ثمن و مثمن به آینده موکول می‌شود. از این‌رو احتمال‌های مختلف وجود دارد. در صورت اول، سه احتمال وجود دارد (شرط ابتدایی، قرارداد مستقل و صلح) که بر مبنای مشهور، شرط ابتدایی، واجب‌العمل نیست. بر طبق قرارداد مستقل و صلح، علما و مشهور فقها، حکم به صحت آن داده‌اند. در صورت دوم، مشهور چنین قراردادی را بیع نسیه به نسیه دانسته و به بطلان آن حکم داده‌اند. قرارداد اختیار معامه هم به لحاظ فقهی دچار مشکل بوده و برای تصحیح آن، راه‌های متعددی پیشنهاد شده است؛ که اختیار معامله را هم می‌توان از راه شرط ابتدایی و جعاله و صلح تصحیح نمود و مشکل فقهی آن‌را برطرف کرد.
[۱۰] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۳۲۸.
۷ - بازیگران عمده در بازار اوراق
[ویرایش]
هزاران معامله‌کننده و مؤسّسه، مانند سایر بازارهای مالی، در بازارهای اوراق مشتقّه به فعّالیت مشغولند. این بازیگران و معامله‌گران، در سه دسته کلّی طبقه‌بندی می‌شوند که عبارتند از:
۷.۱ - پوشش‌دهندگان ریسک
پوشش‌دهندگان ریسک (Hedgers)؛ فلسفه اصلی ابداع ابزارهای مالی بیمه فعالان اقتصادی در برابر ریسک است. عمده‌ترین ریسکی که برابر آنها وجود دارد، تغییرات پیش‌بینی‌نشده قیمت‌ها است. هدف عمده این دسته از بازیگران این است که قیمت دارایی‌ها را در مقابل تغییرات تصادفی قیمت‌ها بیمه کنند و آن‌را به کمترین مقدار ممکن برسانند.
[۱۱] هال، جان، مبانی مهندسی مالی، ترجمه سجاد سیاح و علی صالح‌آبادی، تهران، رایانه تدبیر پرداز، ۱۳۸۴، چاپ اول، ص۳۷.
۷.۲ - آربیتراژیست‌ها
آربیتراژیست‌ها (Arbitrageur)؛ آربیتراژ، تبادل، خرید و فروش ارز در بازارهای مختلف به‌منظور کسب سود ناشی از تفاوت قیمت در این بازاها است.
[۱۲] گلریز، حسن، فرهنگ توصیفی اصطلاحات پول، بانکداری و مالیه بین‌المللی، تهران، پژوهشکده پولی و بانکی، ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۲۱.
آنان قیمت‌های اوراق مشتقّه را زیر نظر دارند و از تفاوت قیمت اوراق مشتقّه یکسان در بازارهای گوناگون سود می‌جویند؛ بدین ترتیب که دارایی را با قیمت معیّنی از یک بازار خریداری و همان دارایی را در بازار دیگری با قیمت بالاتری می‌فروشند. همچنین آربیتراژیست‌ها می‌توانند از تفاوت قیمت محصولات گوناگون بازارهای مشتقّه، از جمله از تفاوت قیمت بین بازار آنی و آتی یا بازار قراردادهای آتی و حقّ اختیار معامله یا هر سه بازار با همدیگر منفعت کسب کنند. از زمانیکه بازارهای مالی به‌وسیله شبکه‌های کامپیوتری به همدیگر وصل شده و اطّلاعات به سهولت در جریان است، فعّالیت آربیتراژی، به دلیل از بین رفتن فرصت‌های آربیتراژی، کم رونق شده است. آربیتراژیست‌ها با به‌کار بردن تخصّص خویش، کاری می‌کنند که قیمت‌ها در بازارهای آنی و آتی در اختیار معامله، تفاوت بسیاری با هم نداشته باشد؛ زیرا این عملیات، باعث آشکارشدن بهتر فرایند قیمت‌ها می‌شود؛ به طور مثال، عملیات آربیتراژی در سطح بازارهای بین‌المللی باعث می‌شود که تولیدکنندگان، دارای کارآیی و بهره‌وری پایین، برای بقا در بازار رقابت، به افزایش کارآیی عملیات خویش بپردازند. آربیتراژ همچنین کمک می‌کند تا آثار منفی قوانین و مقرّرات زاید دولتی از بین برود.
۷.۳ - بورس‌بازان
بورس‌بازان (Speculators)؛ دسته سوم بازیگران در بازار اوراق مشتقّه، بورس‌بازان هستند. بورس‌بازان، خود را در بازار در معرض ریسک قرار می‌دهند و امیدوارند با قبول آن ریسک، سود کسب کنند. به این بیان که اگر بورس‌باز انتظار دارد، ارزش یک دارایی در آینده کاهش یابد، به فروش ابزار مشتقّه اقدام می‌کند؛ چنان‌چه پیش‌بینی وی درست باشد، از این محل سود خواهد برد و اگر قیمت بالا برود، وی ضرر خواهد کرد. با این بیان، باید اظهار داشت که اگر اوراق بهادار مشتقّه به‌صورت ابزاری برای پوشش ریسک به‌کار روند، بی‌شک مفید است. این اوراق، از طریق برنامه‌ریزی بهتر امور تجاری، کاهش تغییرات ناگهانی در قیمت محصولات و کاهش هزینه‌ها، برای جامعه، منفعت عقلانی ایجاد می‌کند. بورس‌بازان، زمانیکه تولیدکنندگان به دنبال کاهش ریسک باشند، می‌توانند منفعت بیشتری کسب کنند.
عملیات بورس‌بازی، بیشتر به‌جای اینکه کمک کند، به بازار لطمه وارد می‌آورد.
۷.۳.۱ - فواید بورس‌بازان
البتّه به‌رغم آثار مخرّب، دارای فوایدی نیز هست که عبارتند از:
۱. به افزایش حجم مبادلات کمک می‌کند. این عمل خود دارای دو خاصیت عمده است: الف) افزایش حجم مبادلات، هزینه‌های مبادلات را کاهش می‌دهد؛ ب) نقدینگی اوراق را افزایش می‌دهد و در نتیجه، بازارها عمیق‌تر شده و ریسک‌های اجرایی را کاهش می‌دهد.
۲. پوشش‌دهندگان ریسک، کسانی را دارند که ریسک را می‌پذیرند و آنان همان بورس بازانند.
[۱۴] عصمت پاشا، عبیدالله، فلسفه و سیر تکاملی ابزارهای مالی مشتقّه و دیدگاه‌های فقهی، ترجمه علی صالح آبادی، مجله علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره۹، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ص۱۳۶-۱۳۷.
۸ - مزایای ابزارهای مشتقه
[ویرایش]
۱. کاهش ریسک قیمت‌ها؛ با انجام قراردادها، طرفین از اطمینان نسبی برخوردار می‌شوند و با خیال راحت برای تولید آینده یرنامه‌ریزی می‌کنند. این ویژگی را می‌توان مزیت اصلی ابزارهای مشتقه به حساب آورد. البته مبادلات در بازارهای مشتقه "بازی با جمع صفر" است؛ یعنی همواره سود یک معامله‌گر به‌معنای زیان معامله‌گر دیگر است؛ اما همه معامله‌گران با کارشناسی به انعقاد قرارداد اقدام می‌کنند و لذا ریسک موجود بین آنها تقسیم می‌شود؛ در نتیجه، تحمل شوک‌ها برای کل بازار راحت‌تر است.
۲. افزایش معاملات؛ رواج این اوراق، موجب ازدیاد معاملات در بازار بورس می‌شود. خود این اوراق، در بازار ثانویه دادوستد می‌شوند و موجب ایجاد تنوع در ابزار و دارایی‌های مالی در بازار بورس می‌شود و زمینه‌ای برای پاسخ‌گویی به سلیقه‌ها و تمایلات مختلف فراهم می‌آید. به دنبال این حجم، معاملات در بازار نیز افزایش می‌یابد. پایین بودن هزینه اوراق مشتقه نسبت به ارزش دارایی پایه زمینه‌ساز آثار یادشده است. رواج این ابزارها، همچنین هزینه کسب اطلاعات را کاهش داده و موجب رونق سرمایه‌گذاری و در نتیجه رشد اقتصادی می‌شود.
۳. افزایش درجه نقدینگی؛ یکی از ریسک‌هایی که مانع می‌شود پس‌انداز‌کنندگان وجوه خود را صرف سرمایه‌گذاری بلندمدت کنند، ریسک نقدینگی است. آنها دوست دارند منابع خویش را به‌صورت‌هایی نگهداری کنند که در هر زمان اراده کردند، بتوانند آنها را به پول نقد تبدیل نمایند. از سوی دیگر، لازمه رشد اقتصاد، انجام سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت است که نیازمند منابع مالی است. بازارهای مالی و به‌ویژه ابزارهای مشتقه، اطمینان لازم را برای صاحبان سرمایه فراهم می‌کنند. معاملات در بازار مشتقه، سریع انجام می‌شود؛ در نتیجه خاصیت نقدینگی بالایی دارد و در این بازار، سرمایه‌گذاران اطمینان دارند که هنگام احتیاج، می‌توانند دارایی خود را به پول نقد تبدیل کنند. کمتر بودن هزینه مبادلات در این بازار نسبت به بازار بورس نقدی نیز موجب افزایش حجم مبادلات می‌شود؛ که لازمه‌اش افزایش خاصیت نقدینگی است.
۴. کاهش هزینه خطر؛ هزینه خطر هم نسبت به بازار نقدی بسیار کمتر است؛ خریداران و فروشندگان در این بازار با ضرر احتمالی پایین و نسبتا مشخصی روبرو هستند. برخلاف بازار نقدی که میزان خسارت، نامعلوم و بعضا بسیار بالا است؛ تا حدی که اصل سرمایه را از بین می‌برد. هزینه خطر این بازار نسبت به سهام‌های معمولی هم کمتر است؛ زیرا برای خرید سهام، بهای آن‌را که مبلغ زیادی است باید پرداخت؛ اما برای تصاحب اوراق مشتقه، پرداخت مبلغ اندک کفایت می‌کند. خاصیت مزبور باعث کاهش هزینه نگهداری سبد دارایی می‌شود؛ در نتیجه معامله‌گران با تنوع بخشیدن به سبد دارایی، ریسک خود را کاهش می‌دهند.
[۱۵] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۴۴-۴۶.
۹ - آثار منفی ابزار مشتقه
[ویرایش]
۱. این ابزارها در طول زمان، تنوع و پیچیدگی زیادی پیدا می‌کنند. استفاده از این ابزارها، مستلزم آشنایی با مدل ریاضی پیچیده است؛ که نتیجه آن، آشنایی درصد کمی از کارکنان هر مؤسسه با آنها است. این امر، همچنین سبب می‌شود، کنترل سود و زیان در طول زمان، برای بسیاری از مؤسسات امری ناممکن باشد. دراین صورت، همواره امکان ورشکستکی بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی وجود دارد.
۲. گرچه این ابزارها، در ابتدا در حذف قیمت و ریسک‌نایابی ابداع شدند؛ اما در طول زمان، به پدیده غالب در بورس‌بازی تبدیل شد؛ تا انجا که امروزه بیش از۹۷ درصد معاملات با این انگیزه انجام می‌شود؛ حتی اگر دلایل موافقان پدیده بورس‌بازی را بپذیریم، ممکن است غلبه معاملاتی که به این انگیزه انجام می‌شود را پدیده منفی و در شرایط خطرناک تلقی کنیم. بررسی بحران‌هایی که در تعدادی از بورس‌ها و برای برخی شرکت‌های مهم بروز کرد، مؤید این مدعا است.
[۱۶] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۴۶-۴۸.
۱۰ - دو لبه مشتقات
[ویرایش]
مشتقات را می‌توان هم برای پوشش ریسک و هم برای سفته‌بازی مورد استفاده قرار داد. مقاصد گوناگون فعالان بازار، منجر به تفاوت ساختاری در استفاده از این ابزارها نخواهد شد. بنابراین شرکتی ابزار مورد معامله که از مشتقات برای پوشش ریسک استفاده می‌کند، ممکن است سفته‌بازی نیز انجام دهد. زیرا ماهیت این ابزارها به‌گونه‌ای است که هر دو کاربرد را دارد.
[۱۷] السویلم، سامی ابراهیم، پوشش ریسک در مالی اسلامی، محمدمهدی عسکری و همکاران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۶، چاپ اول، ص۶۱.
۱۱ - وضعیت مطلوب بازارهای مشتقه
[ویرایش]
در این ابزار مورد معامله بازارها مانند سایر بازارها باید رقابت حاکم باشد تا نتیجه مطلوب حاصل شود:
۱. عدم وجود انحصار؛ در این بازارها هیچ معامله‌گری نباید قدرت انحصاری داشته باشد که بتواند بازار را تحت سیطره خود قرار دهد. برای این کار، لازم است تعداد معامله‌گران زیاد باشد و تصمیم‌های آنان تاثیر یکسانی داشته باشد. در این صورت، همه به عنوان پذیرنده قیمت هستند نه دهنده قیمت. در این صورت، مؤسسات تولیدی در وضعیتی قراردارند، که ناچارند مطلوب‌ترین تشکیلات تولیدی را به‌کار گیرند و آن‌را برای مطلوب‌ترین میزان تولید به‌کار اندازند؛ که نتیجه این امر حداکثر کارآیی خواهد بود.
۲. شفافیت کامل اطلاعات؛ باید اطلاعات به‌طور کامل در دسترس همه قرار داشته باشد؛ در این صورت، تغییرات قیمت به‌طور کاملا تصادفی خواهد بود و همه شرکت‌کنندگان در بازار به‌طور تصادفی قیمت‌های آینده را پیش‌بینی خواهند کرد و قیمت اوراق مشتقه به شرایط حقیقی اقتصاد نزدیک خواهد بود.
۳. کثرت فروشندگان و خریداران؛ یکی دیگر از شرایط که موجب کارآ شدن بازار اوراق مشتقه می‌شود این است که همواره هم فروشندگان زیاد باشند و هم خریداران، وگرنه در صورتی‌که همه خریدار و یا همه فروشنده باشند، روند مختل و معاملات متوقف می‌شود و تعادل عرضه و تقاضا در آن معنی نخواهد داشت. برای تامین این شرایط، باید هدایت‌های صحیح از جانب کارگزاران و متخصصان صورت گیرد و از ایجاد فضای ساختگی جلوگیری شود.
[۱۹] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۵۰-۵۱.
ابزارهای معامله گری
در اینجا پلتفرم معاملاتی متاتریدر تعبیه شده است. شما می توانید در این پلتفرم معاملاتی، نرخ انواع جفت ارزها را مشاهده کرده و آنها را با استفاده از ابزارهای تحلیل تکنیکال، بررسی کنید.
تراز حساب شما بطور پیشفرض، مبلغ 100،000 دلار می باشد. شما می توانید با این مبلغ فرضی، معامله کنید و نتیجه عملکرد خود را ببینید.
تحلیل هایی که بر روی نمودار اعمال می کنید و معاملاتی که در اینجا انجام می دهید برای هیچکس غیر از شما قابل مشاهده نیست.
این ابزار را در حالت Full Screen () استفاده کنید.
ماشین حساب لات سایز (ماشین حساب ریسک)
شما به عنوان یک تریدر فارکس بایستی لات سایز مناسب برای هر معامله را محاسبه کنید. در واقع شما با تعیین سایز معامله، ریسک کل سرمایه را مشخص می کنید.
این کار نیاز به انجام برخی عملیات ریاضی دارد. این عملیات ریاضی زمانبر و گاهی گیچ کننده هستند. بنابراین با استفاده از محاسبه گر لات سایز می توانید علاوه بر صرف جویی در زمان، احتمال اشتباه در محاسبات را کاهش دهید.
تعیین لات سایز معامله به معنی تعیین حداکثر ریسک در یک معامله است. گاهی اوقات، نمودار بر خلاف پیش بینی شما حرکت کند و معامله شما با برخورد به حد ضرر یا استاپ لاس، بسته می شود. در این حالت، شما می خواهید بدانید حجم معامله را به چه میزان بایستی تعیین کنید تا در صورت زیان، بیشتر از حد مشخصی (مثلا بیشتر از 2%) سرمایه خود را از دست ندهید.
محاسبه گر لات سایز با توجه به پارامترهایی که شما برای آن مشخص می کنید، اندازه مناسب یک معامله را به شما نمایش می دهد. این پارامترها به شرح زیر می باشند.
Diposit currency: ارز معاملاتی شما در حساب بروکر ACCOUNT BALANCE: مجموع سرمایه در حساب معاملاتی INSTRUMENT: جفت ارز مورد معامله STOP LOSS (pips): فاصله حد زیان معامله از نطقه ورود (به پیپ) RISK : حداکثر ضرر قابل پذیرش در یک معامله (می تواند به درصد یا به مبلغ تعیین شود)
ماشین حساب پیپ
به حداقل تغییرات نرخ یک جفت ارز، پیپ گفته می شود. زمانیکه وارد یک معامله فارکس می شوید، تغییر هر پیپ می تواند سود و زیان متفاوتی برای شما داشته باشد.
با محاسبه گر زیر می توانید ارزش یک یا چند پیپ را در شرایط مختلف محاسبه کنید. اما قبل از آن بایستی موارد ذکر شده در پایین را برای این ماشین حساب فارکسی، تعیین کنید.
Pips: تعداد پیپ هایی که قصد دارید ارزش پولی آن را مشخص کنید
Instrument: جفت ارز مورد معامله
(trade size) units: لات سایز یا اندازه معامله یا حجم معامله
دیدگاه شما