تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت
اوراق قرضه اسنادی است که با توجه به آن یک شخص مبلغی را به ناشر اوراق قرضه، قرض می دهد و در مقابل ناشر اوراق موظف به پرداخت بهره به خریدار اوراق قرضه انواع اوراق مشارکت می باشد . این اوراق دارای تاریخ سر رسید هستند ، یعنی در یک تاریخ مشخص ناشر باید اصل مبلغ را به خریدار باز گرداند . اوراق قرضه را همانند سهام می توان مبادله کرد.
وقتی شخصی اوراق قرضه ی خود را با قیمتی پایین تر از ارزش اسمی سهام بفروشد، فروش با روند نزولی صورت گرفته است اما اگر با قیمتی بالاتر از ارزش اسمی فروخته شود، روند فروش به صورت صعودی بوده است.
خریدار اوراق قرضه فاقد هرگونه مالکیت در شرکت می باشد و فقط افرادی که سهام شرکت را خریداری کرده اند جز سهامداران آن شرکت محسوب می شوند و دارای حق مالکیت در شرکت هستند . اوراق قرضه از طریق پذ یره نویسی ارائه می شود و بیش تر در بازارهای خارجی داد و ستد می شود.
اوراق قرضه به دو دسته تقسیم میشوند :
1.اوراق قرضه ساده : اوراقی هستند که پس از انتشار تغییر صورت نمی دهند و تا استرداد کامل وجه آن به صورت اوراق قرضه باقی می مانند .
2.اوراق قرضه مرکب: اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام و اوراق قرضه قابل تعویض با سهام را می توان اوراق قرضه مرکب نام نهاد .
انواع اوراق قرضه:
1. اوراق قرضه دولتی
2.اوراق قرضه شهرداری
3. اوراق قرضه شرکتی
در بازار بورس و اوراق بهادار، اوراقی با نام اوراق مشارکت نیز خرید و فروش می شود اوراق مشارکت در واقع اوراق بهادار با نام یا بی نامی است که با مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین و برای تامین بخشی از منابع مالی منتشر می شود. دارند گان اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح‌های مربوطه سهیم هستند و از مهمترین قابلیت های این اوراق این است که دارای سود تضمین شده ای هستند که در فواصل تعیین شده پرداخت می شود. یکی دیگر از مزیت های اوراق مشارکت این است که با توجه به این که بازدهی تضمین شده‌ای دارند ریسکی را متوجه سهامدار و سرمایه گذار نمیسازند . این اوراق قابلیت فروش قبل از تاریخ سر رسید را دارند.
انواع اوراق مشارکت :
1. اوراق مشارکت بورسی : ۱٫ به کسر ۲٫ قابل تعویض با سهام ۳٫ قابل تبدیل به سهام
2. اوراق مشارکت غیر بورسی
حال به تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت میپردازیم :
اوراق مشارکت تفاوت چندانی با اوراق قرضه ندارد.
1.اوراق قرضه با قوانین بانکداری ایران مطابقت ندارد ولی اوراق مشارکت براساس قوانین بانکداری ایران پایه گذاری شده است.
2. در اوراق قرضه ، نرخ بهره ثابت است، اما در اوراق مشارکت، نرخ سود علی الحساب است.
3.اوراق قرضه به مراتب بیشتر از اوراق مشارکت با ریسک مواجه می باشد.
4. اوراق قرضه در خارج از بورس معامله می شود، اما امکان معامله اوراق مشارکت دربازار بورس وجود دارد.
5. سود اوراق مشارکت از ابتدا مشخص است اما سود اوراق قرضه با توجه به سود و زیان دهی شرکت تعیین می شود.
اوراق مشارکت چیست و چگونه اوراق مشارکت بخریم؟
پیش از آنکه بخواهیم در مورد اوراق مشارکت و نحوه خرید آن اوراق با جزییات توضیح دهیم، لازم است تا در رابطه با اوراق بدهی (اوراق قرضه) یا همان Bonds که در دنیا رایج است مطالبی را ارائه کنیم.
اوراق قرضه یا باند چیست؟
اوراق قرضه به اوراقی گفته می‌شود که صادرکننده تعهد می‌کند در طی یک بازه معین تعریف‌شده (عموماً یک‌ساله) سودی معادل قیمت اسمی ضربدر نرخ سود به دارنده آن بپردازد و در پایان دوره اوراق، مبلغ اسمی را به دارنده ورقه پرداخت نماید. درواقع ناشر اوراق با انتشار اوراق قرضه برای خود بدهی ایجاد می‌کند. لازم به ذکر است که این اوراق در سه نوع کوپن دار، اوراق قرضه با نرخ بهره صفر (بدون بهره) و اوراق قرضه بدون سررسید تقسیم‌بندی می‌شود. در دنیا شرکت‌ها را بر اساس وضعیت مالی آنها از A تا D تقسیم‌بندی می‌کنند و هر شرکت با توجه به رتبه‌ای که دارد موظف به پرداخت مبلغ مشخصی از نرخ سود می‌باشد. مثلاً فرض کنید چنانچه نرخ بهره آمریکا ۲٫۵ درصد باشد و درنتیجه بانک‌ها به سپرده‌های خود ۲٫۵ درصد سود سالیانه بدهند شرکتی که دارای گرید A می‌باشد بر اساس بررسی‌های به‌عمل‌آمده موظف به پرداخت سود ۳ درصدی به دارندگان اوراق قرضه هست درحالی‌که شرکتی که رتبه C را دارد موظف به پرداخت سود ۶ درصدی می‌باشد و حتی اوراق بنجل (کم اعتبار و پرریسک) نیز در اقتصاد آمریکا منتشر می‌شود و دارای بیشترین بازدهی هست ولی این اوراق عموماً توسط شرکت‌های با وضعیت مالی ناگوار منتشر می‌گردد. همچنین لازم به ذکر است که جز برخی اوراق بدهی مانند اسناد خزانه دولتی یا شهرداری‌ها تمامی این اوراق ضامن بازپرداخت اصل‌وفرع سود را نداشته و سرمایه‌گذاران با آگاهی کامل نسبت به وضعیت مالی و عملکرد شرکت اقدام به سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه می‌نمایند.
اوراق مشارکت چیست؟
طبق ماده ۲ قانون انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۳۷۶/۰۶/۳۰ مجلس شورای اسلامی و ماده ۱ آیین‌نامه اجرایی اجرایی قانون نحوۀ انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۳۷۷/۵/۱۸ هیئت وزیران، اوراق مشارکت چنین معرفی شده است:
اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است که به موجب قانون یا مجوز بانک مرکزی جمهوری انواع اوراق مشارکت اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین و برای تأمین بخشی از منابع مالی موردنیاز طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کشور یا برای تأمین منابع مالی لازم برای تهیۀ مواد اولیه موردنیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد.
از تعریف فوق چند نکته موردتوجه است:
- اوراق مشارکت از جمله اوراق بهادار محسوب می‌شود و تابع قوانین این اوراق است. بنابراین سرمایه‌گذاران برای خرید آن نیازمند داشتن کد سهامداری (کد معاملاتی بورس) هستند.
- این اوراق ممکن است بی نام یا با نام باشد. اوراق مشارکت بورسی جزو اوراق با نام و اوراق غیر بورسی از جمله اوراق بینام محسوب میشوند. (در ادامه انواع این اوراق شرح داده خواهد شد.)
- قیمت این اوراق مشخص و مدت سرمایه گذاری در این اوراق معین است.
- در زمان انتشار میبایست مورد مصرف این اوراق مشخص باشد. (طرح های عمرانی- انتفاعی یا تهیۀ مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید).
- خریداران در زمان عرضه عمومی این اوراق می‌توانند اقدام به سرمایه گذاری نمایند.
انواع اوراق مشارکت
در حالت کلی سه نوع اوراق مشارکت در ایران منتشر می‌شود که شامل موارد زیر است:
الف – اوراق مشارکت بانک مرکزی
ب – اوراق مشارکت وزارتخانهها و شرکت‌های دولتی
ج – اوراق مشارکت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس.
اوراق مشارکت بانک مرکزی چیست ؟
اوراق مشارکتی است که به منظور اجرای سیاست‌های اقتصادی دولت توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود و قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را دارد. این دسته از اوراق در بورس اوراق بهادار قابل معامله نیست.
اوراق مشارکت وزارتخانهها و شرکت‌های دولتی چیست ؟
اوراق مشارکتی است که توسط وزارتخانهها و شرکت‌های دولتی جهت تأمین مالی پروژه‌های عمرانی منتشر می‌شود و قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را دارد. این نوع اوراق نیز در بورس معامله نمی‌شود.
اوراق مشارکت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس چیست ؟
اوراق مشارکتی است که به منظور تأمین مالی توسط شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار منتشر می‌شود. این گونه اوراق در بورس اوراق بهادار قابل معامله است.
قیمت خرید و فروش اوراق مشارکت پذیرفته شده در بورس چگونه تعیین می‌شود ؟
قیمت خرید و فروش اوراق مشارکت پذیرفته شده در بورس همانند سهام براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
ویژگی های اوراق مشارکت چیست؟
۱) بانام یا بی نام: بنا به شرایط تعریف‌شده از سوی ناشر، اوراق مشارکت بانام یا بی نام می‌باشد که در تبلیغات رسانه‌ای این مورد را اعلام می‌کنند. توجه فرمایید که اوراق بانام تنها به نام دارنده آن است و حتی در صورت سرقت یا مفقودی ورقه امکان فروش و بهره‌مندی از مزایا وجود ندارد؛ اما اگر اوراق بی نام باشد در حقیقت در وجه حامل بوده و میبایست نسبت به مراقبت از اوراق توجه ویژه‌ای مبذول دارید و بعضاً افرادی که سرمایه سنگینی را در این سرمایه‌گذاری وارد می‌کنند اوراق مالکیت را در صندوق امانات بانکی نگه می‌دارند.
۲) اوراق مشارکت قابل‌تبدیل به سهام: اوراقی است که توسط ناشر بورسی منتشر می‌شود و در زمان سررسید اوراق مشارکت و یا در زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام تبدیل می‌گردد که البته در این رابطه در مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام تصمیم‌گیری می‌شود.
۳) اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام: این اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشرشده و در تاریخ سررسید به‌جای پرداخت اصل مبلغ، با سایر سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تعویض می‌گردد.
لازم به ذکر است که روش‌های دوم و سوم انتشار اوراق در تاریخ تهیه این مقاله مرسوم نیست.
نحوه خرید اوراق مشارکت
بر اساس قانون، ناشر اعم از بورسی و غیر بورسی موظف است یک بانک را به‌عنوان بانک عامل معرفی نماید تا سرمایه‌گذاران از طریق آن بانک اقدام به خرید اوراق نموده و سودهای دوره‌ای و اصل سرمایه در پایان دوره را نیز از همان بانک دریافت نمایند. توجه گردد که در طی چند سال اخیر مبلغ ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ (یک‌میلیون) ریال به‌عنوان مبلغ اسمی اوراق مشارکت شناسایی‌شده است و عموماً شما به‌عنوان یک سرمایه‌گذار بایستی حداقل ۱۰ ورقه معادل ۱۰ میلیون ریال را خریداری نمایید تا اوراق به شما واگذار گردد.
در صورت خرید اوراق مشارکت حتماً به اطلاعات مندرج بر روی اوراق توجه فرمایید. در این اوراق در رابطه با موارد زیر توجه نمایید:
بانام یا بینام، تعداد اوراق مشارکت و مبلغ سرمایه اسمی، درصد سود علی‌الحساب، عمر اوراق مشارکت (دوساله الی ۵ ساله)، دوره‌های پرداخت سود.
نکاتی مهم در رابطه با معاملات اوراق مشارکت که هر سرمایه گذار باید آن را بداند:
همان‌طور که پیش از این ذکر شد اوراق مشارکت قابلیت معامله پیش از سررسید را دارند. حال دو حالت به وجود خواهد آمد:
مواردی که دولت و ارگان‌های دولتی ناشر اوراق هستند و عرضه تنها از طریق بانک‌های عامل انجام می‌گیرد شما معمولاً در زمان عرضه، خریدار اوراق خواهید بود تا زمان سررسید و درصورتی‌که تمایل به فروش اوراق زودتر از سررسید داشته باشید بایستی مجدداً به بانک عامل یا نهادی که در برگه اعلام می‌گردد مراجعه نمایید (توجه فرمایید که حتماً بایستی در این حالت عنوان قابل بازخرید در اوراق ذکر گردد).
اوراق مشارکتی است که در بازار بورس عرضه و معامله می‌گردد. در این رابطه لازم به ذکر است با توجه به شرایط در زمان عرضه اوراق در نوبت اول، شما اجازه درخواست خرید از طریق حساب آنلاین معاملاتی یا از طریق سفارش اینترنتی (درصورتی‌که ناشر یک شرکت بازار پایه باشد) را خواهید داشت؛ بنابراین حتماً بایستی به اطلاعیه عرضه اوراق مشارکت و شیوه درخواست توسط سرمایه‌گذاران توجه فرمایید یا از طریق کارگزاری خود این موضوع را جویا شوید.
اوراق مشارکت عرضه‌شده در بورس قابلیت معامله پیش از سررسید را دارند. فرض کنید شما پس از خرید اوراق و نگهداری شش‌ماهه قصد فروش آن را دارید. شما به‌راحتی می‌توانید درخواست فروش خود را از طریق کارگزاری خود داده و در طرف مقابل درصورتی‌که هیچ متقاضی نباشد بازارگردان اوراق موظف به خرید اوراق از شما است و می‌توان از بابت فروش اوراق مشارکت اطمینان داشت.
پرداخت سود: فرض کنیم که هدف شما پس از خرید اوراق مشارکت، نگهداری تا سررسید می‌باشد. از طرفی تاریخ پرداخت اولین سود به شما ۳۰ آذر است. طبق قانون بورس، نماد معاملاتی اوراق مشارکت سه روز پیش از موعد پرداخت بسته می‌شود و روز بعد از پرداخت سود بازگشایی می‌گردد. همچنین زمانی که شما اوراق مشارکت خریداری می‌کنید کارگزار شما از شما یک حساب بانکی خواهد گرفت تا سود اوراق به آن حساب واریز گردد. لازم به ذکر است که سود اوراق مشارکت توسط شرکت به‌حساب سپرده‌گذاری مرکزی واریز و شرکت سپرده‌گذاری به‌حساب اعلامی شما واریز خواهد کرد.
خرید اوراق مشارکت در میان‌دوره: فرض کنیم شما خواهان خرید اوراق مشارکت هستید. این اوراق در تاریخ ۳۰ آبان آخرین نوبت سود را پرداخت کرده است و شما در تاریخ ۲۰ آذر می‌خواهید اوراق مشارکت را بخرید. حال مبلغ پرداختی توسط شما چه میزان خواهد بود؟ ضمن پرداخت بابت قیمت تابلو (که عموماً همان قیمت اسمی اوراق است) بایستی سود مربوط به ۲۰ روز (از یک تا ۲۰ آذر) را به دارنده قبلی اوراق بپردازید و در مقابل در تاریخ بعدی پرداخت سود (مثلاً ۳۰ آذرماه) معادل سود یک ماه را دریافت خواهید کرد و در واقع شما سود ۱۰ روز آخر ماه که اوراق در مالکیت شما بوده را به‌صورت خالص دریافت می‌کنید.
ازآنجایی‌که به ازای هر ورقه مشارکت حدود ۱۵۰ تومان کارمزد کسر می‌گردد (با توجه به زمان فعلی که قیمت اسمی اوراق ۱۰۰۰۰۰۰ ریال است) بنابراین شما باید حداقل پس از گذشت ۴ روز اقدام به فروش اوراق خود نمایید (هرچند که خریداران اوراق مشارکت چنین رویکرد کوتاه‌مدتی را ندارند).
علی‌رغم وجود انواع اوراق مشارکت، اوراق با سود دوره‌ای ثابت و بازپرداخت اصل مبلغ اسمی (در حال حاضر یک‌میلیون ریال) جزو رایج‌ترین نوع اوراق مشارکت است. با عنایت به این موضوع باید توجه داشت که قیمت تابلوی این اوراق عموماً باید برابر ارزش اسمی آن باشد، زیرا درنهایت شما معادل سود اعلامی در ورقه و در پایان دوره معادل ارزش اسمی هر ورقه را دریافت خواهید کرد؛ اما ذکر چند نکته در رابطه با اوراق لازم است:
عموماً نرخ سود اوراق مشارکت بین ۳ الی ۶ درصد بالاتر از نرخ سود سپرده یک‌ساله بانکی تعیین می‌شود درنتیجه هرچه نرخ سود اعلامی بالاتر باشد بهتر خواهد بود چون درواقع ریسک تورم را برای شما بیشتر پوشش خواهد داد.
ازآنجایی‌که مقدار دریافتی این اوراق ثابت است هنگامی‌که نرخ بهره به‌طور واقعی یا بر اساس انتظارات جامعه سرمایه‌گذاران افزایش می‌یابد قیمت بازار اوراق با افت بیشتری همراه خواهد شد و این برای شما با توجه به بدون ریسک بودن سرمایه‌گذاری مناسب‌تر می‌باشد. درواقع نرخ سود بالاتر و قیمت معاملاتی پایین‌تر از قیمت اسمی جزو نشانه‌های جذابیت اوراق است. از طرفی نمایانگر تغییرات احتمالی آتی در نرخ بهره بانکی نزد سپرده‌گذاران است. همچنین هر چه تعداد دفعات پرداخت سود در طی سال بیشتر باشد جذابیت اوراق بیشتر خواهد بود چون بازده واقعی شما بیشتر خواهد بود درنتیجه اوراقی که سود را به‌صورت ماهیانه پرداخت می‌کنند از جذابیت بیشتری برخوردار می‌باشند. ضمن اینکه شما فرصت بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری این وجوه را در حساب‌های دیگر مانند سپرده کوتاه‌مدت را خواهید داشت و از این دریچه سود سالیانه خود را با رشد بیشتری همراه نمایید.
زمان مناسب و تحلیل موردنیاز برای خرید و فروش اوراق مشارکت
اوراق مشارکت دارای سود ثابت علی الحساب است، بنابراین معمولا به عنوان ابزاری برای کاهش ریسک سبد سهام در بازاهای ریسکی در نظر گرفته می‌شود و سرمایه‌گذارن با توجه به ریسک پذیری و شرایط موجود بر بازار بخشی از سرمایه خود را به خرید اوراق مشارکت اختصاص می‌دهند. با توجه به ثابت بودن سود اوراق مشارکت، این اوراق بر خلاف سهام های ریسکی موجود در بازار که نیازمند تحلیل های فاندامنتالی و تکنیکالی هستند به تحلیل خاصی نیاز ندارد و فقط توجه به چند نکته برای انتخاب اوراق با بازدهی بیشتر برای سرمایه‌گذار کافی است.
چقدر در مورد اوراق مشارکت اطلاع دارید؟
اوراق مشارکت چه نوع اوراق بهاداری هستند؟
اوراق مشارکت، اوراق بهاداری از نوع بدهی هستند که اساساً به شکل وام از طرف سرمایه گذاران به ناشر یا توزیع کننده آن پرداخت می‌شود. اوراق مشارکت به‌وسیله دولت، شهرداری‌ها، شرکت های سهامی و مؤسسات بزرگی نظیر دانشگاه‌ها منتشر و توزیع می‌شود تا منابع حاصل از فروش اوراق مشارکت برای هزینه های عملیاتی، مصارف سرمایه ای و سایر سرمایه گذاری ها مورداستفاده قرار گیرد. وقتی شما در اوراق مشارکت سرمایه گذاری می‌کنید، پول خود را به ناشر اوراق قرض می‌دهید و در عوض یک پرداخت ثابت منظم بر اساس یک نرخ سود علی‌الحساب (بهره) به صورت ماهیانه یا سه ماه یک‌بار دریافت می‌کنید تا زمانی که اوراق مشارکت به سررسید خود برسد. در تاریخ سررسید سود حاصل از پروژه که منابع مالی با هدف تأمین مالی آن پروژه جمع‌آوری شد محاسبه می‌شود و چنانچه سود حاصلی بیشتر از سود علی‌الحساب باشد، مابه‌التفاوت به همراه سرمایه گذاری اولیه، به سرمایه گذار عودت داده می‌شود.
به اوراق مشارکت سرمایه گذاری های با “درآمد ثابت” هم می‌گویند، چون ارزش اوراق مشارکت بر اساس نرخ های سود و ارزش اسمی اوراق (اگر تا سررسید نگهداری شوند) تعیین می‌شود. اوراق مشارکت می‌تواند با سررسید متنوعی عرضه شوند و معمولاً به دسته‌های کوتاه (۱ تا ۳ سال)، متوسط (۳ تا ۱۰ سال) و بلند (۱۰ سال و یا بیشتر) تقسیم میشوند.
به لحاظ علمی نرخ سود اوراق با درآمد ثابت تابعی از دو عامل است:
اول- نرخ سود غالب بازار برای یک سررسید معین: هرچه سررسید اوراق با درآمد ثابت بیشتر باشد، سرمایه گذاران بیشتری خواهان قرض دادن پولشان میشوند. پس اوراق ۳ ساله معمولاً نرخ سود کمتری از اوراق ۱۰ ساله خواهند داشت و اوراق ۳۰ ساله هم معمولاً از بالاترین نرخ بهره برخوردار خواهند بود. بااین‌حال در اقتصاد اسلامی به دلیل ربوی بودن نرخ بهره ثابت، از مفهوم و سازوکار نرخ سود علی‌الحساب استفاده می‌شود که نرخ واقعی سود بعد از فرارسیدن سررسید اوراق مجدداً محاسبه شده و اعلام می‌شود.
دوم- ارزش و اعتبار کیفی شرکت ناشر: هرچه ارزش و اعتبار توزیع کننده اوراق قوی‌تر باشد، ممکن است نرخ سود کمتر باشد. اعتبار بهتر بدین معنی است که ریسک نکول و ورشکستگی کمتر بوده و درنتیجه سود اوراق کاهش بیابد و برعکس.
در کشورهای دیگر از اوراق قرضه استفاده می‌شود. معروف‌ترین این اوراق، اوراق قرضه دولتی ایالات‌متحده آمریکاست که به آن “خزانه” هم می‌گویند. این اوراق دارای اعتبار بالایی بوده و درنتیجه دارای کمترین نرخ سود در بین همه‌ی انواع اوراق قرضه است. اوراق قرضه شرکتی معمولاً نرخ سود بالاتری بسته به رتبه بندی اعتباری مخصوص به خودشان خواهند داشت. در کشور آمریکا رتبه بندی اعتبار به‌وسیله آژانس‌های رتبه بندی نظیر S&P 500، Moody’s و Fitch تعیین می‌شود.
در ایران اوراق مشارکت معمولاً توسط دولت، وزارتخانهها و شهرداری‌ها منتشر میشوند و ضمانت بانک مرکزی و نهادهای اقتصادی دولتی را به همراه دارند. به همین دلیل ریسک اعتباری همه این اوراق یکسان است.
چرا آگاهی در مورد اوراق مشارکت اهمیت دارد؟
اوراق مشارکت یکی از مهمترین انواع مختلف دارایی ها به حساب می‌آید و می‌تواند متنوع سازی بیشتری برای سرمایه گذاران در یک فرآیند تخصیص دارایی فراهم کند. اگرچه اوراق مشارکت عموماً به‌عنوان گزینه‌ای با ریسک کمتر نسبت به سهام در نظر گرفته می‌شود، اما به‌طور کامل هم عاری از ریسک نیست. این اوراق در معرض ریسک نرخ بهره قرار دارد. به این معنی که ممکن است بعد از سرمایه گذاری در اوراقی که نرخ بهره ۲۰ درصدی دارد، اوراق جدیدی با همان شرایط اوراق قبلی منتشر و توزیع شود که نرخ بهره ۲۲ درصدی به سرمایه گذاران می‌دهد.
چه تصمیمی در مورد اوراق بگیریم؟
اضافه کردن اوراق مشارکت را به‌عنوان بخشی از استراتژی متنوع سازی سبد سهام در سرمایه گذاری خصوصاً برای اهداف کوتاه مدت، نظیر اهدافی که می‌خواهید در طول سه سال آینده به آنها دست یابید، در نظر بگیرید. همچنین برای افق های سرمایه گذاری بلندمدت تر می‌توانید از اوراق مشارکت به‌عنوان منبعی برای متنوع سازی کلی استفاده کنید.
سرمایه گذارانی که به دنبال سودهای مطمئن‌تری هستند می‌توانند در صندوقهای سرمایه گذاری با درآمد ثابت سرمایه گذاری کنند. چراکه این صندوقها به‌خوبی متنوع سازی شده‌اند و ریسک سرمایه گذاری در اوراق مشارکت را به حداقل ممکن کاهش می‌دهند.
(پایان درس چهاردهم دوره آموزشی مفاهیم سرمایه گذاری)
اگر سؤال یا نظری دارید لطفاً در بخش نظرات مطرح کنید. همین‌طور با اشتراک‌گذاری این مقاله در شبکه‌های اجتماعی شما هم در توسعه دانش مالی و سرمایه گذاری شریک شوید
اوراق قرضه چیست؟ / آشنایی با اوراق قرضه به زبان ساده
امیر شاملویی
- اشتراک‌گذاری
احتمالا تاکنون عبارت «اوراق قرضه» به گوشتان خورده باشد و از خودتان پرسیده باشید، اوراق قرضه چیست؟ شاید هم گاهی عبارت «اوراق مشارکت» را از تبلیغات مختلف شنیده باشید. به طور کلی می‌توان گفت اوراق قرضه از جمله سرمایه‌گذاری‌های کم‌ریسک هستند که سود مشخصی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. در این مطلب قصد داریم به زبان ساده بیشتر با اوراق قرضه آشنا شویم و ویژگی‌های آن را شرح دهیم.
اوراق قرضه چیست؟
بیایید به زبان ساده مفهوم اوراق قرضه را بررسی کنیم. شاید برایتان پیش آمده باشد که بخواهید یک کالای مورد نیاز مثلا خانه یا ماشین را بخرید اما پول لازم را نداشته باشید. در این صورت می‌توانید این پول را از دوستان و آشنایان قرض کنید یا از یک موسسه مالی و اعتباری وام بگیرید. شرکت‌ها و حتی دولت‌ها هم همین طور هستند. یعنی وقتی به پول نیاز دارند و باید آن را تامین کنند، اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌نمایند. به این ترتیب آنها می‌توانند از اوراقی که به فروش رسانده‌اند، برای انجام پروژه‌هایشان استفاده کنند. شرکت یا دولتی که اوراق قرضه را صادر کرده، تعهد می‌کند در تاریخی معین اصل پولی را که گرفته به همراه بهره مشخصی به وام‌دهندگان بپردازد.
اوراق قرضه را می‌توان یک ابزار تامین مالی دانست. با این حال باید اشاره کنیم که در ایران ابزاری به عنوان اوراق قرضه نداریم و در عوض اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه‌داری اسلامی (اخزا) یا اوراق مشارکت و مواردی از این قبیل عرضه می‌شود.
انواع اوراق قرضه در ایران کدامند؟
اوراق قرضه به چند نوع طبقه‌بندی میشوند. این دسته‌بندی‌ها عبارتند از: اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شهرداری و اوراق قرضه شرکتی. دسته اول یعنی اوراق قرضه دولتی به اوراقی گفته می‌شود که دولت برای تامین مالی برنامه‌هایش منتشر می‌کند. البته گاهی این اوراق دولتی برای پرداخت صورتحساب‌ها و مواردی این چنینی نیز صادر می‌شود. ریسک این اوراق بسیار پایین است.
دسته دوم اوراق قرضه مربوط به شهرداری‌ها هستند. این اوراق از سوی شهرداری‌ها و مناطق مختلف صادر می‌شود تا بتوانند هزینه برخی پروژه‌های سنگین یا عملیات‌ها را تامین کنند. این اقدام از سوی شهرداری‌ها زمانی انجام می‌گیرد که شهرداری‌ها نتوانند با استفاده از مالیات‌ها هزینه پروژه‌ای را تامین نمایند.
دسته سوم اوراق قرضه، اوراق قرضه شرکتی هستند. در این دسته از اوراق، شرکت‌ها برای این که کسب‌وکار خود را رشد و توسعه دهند، اقدام به انتشار می‌کنند. ریسک اوراق قرضه شرکتی بالاتر از اوراق قرضه دولتی است، اما ممکن است سود آنها بیشتر باشد.
تفاوت اوراق قرضه با مشارکت چیست؟
اوراق مشارکت نوعی اوراق قرضه هستند که در ایران منتشر میشوند. عمدتا هدف از انتشار این اوراق، کمک به تامین مالی طرح‌های عمرانی، تولیدی و خدماتی است. نهادی که به انتشار این اوراق می‌پردازد و ضوابط آن را مشخص می‌کند، بانک مرکزی ایران است. بین اوراق قرضه و اوراق مشارکت یک فرق اساسی وجود دارد. این فرق آن است که پولهای به دست آمده از طریق اوراق مشارکت باید به مصرف خاصی برسند. یعنی مثلا اگر برای طرح‌های عمرانی خاصی اخذ شده‌اند، در همین موارد خرج شوند. اما در مورد اوراق قرضه این طور نیست و برای پول به دست آمده محدودیت چندانی وجود ندارد.
همچنین، علت عدم استفاده از اوراق قرضه عمدتا به این موضوع برمی‌گردد که اوراق قرضی همراه با نرخ بهره هستند و از نظر اسلام مشمول ربا میشوند. همین موضوع باعث می‌شود در اقتصادهای اسلامی از این ابزار استفاده نشود. به این ترتیب، نرخ سود اوراق قرضه این قابلیت را دارد که از پیش تعیین شود اما در مورد اوراق انواع اوراق مشارکت انواع اوراق مشارکت مشارکت، نرخ سود قطعی در پایان اجرای پروژه محاسبه می‌شود و به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌گردد. سود دوره‌ای پرداختی اوراق مشارکت هم به صورت علی‌الحساب صورت می‌گیرد.
فرق اوراق مشارکت با سهام در چیست؟
با توجه به چیزهایی که به آن اشاره کردیم، خرید اوراق قرضه شباهت‌هایی با خرید سهام دارد. در واقع هر دو ابزاری برای سرمایه‌گذاری محسوب میشوند. اما این دو با هم تفاوت نیز دارند. به عنوان مثال، وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید، صاحب بخشی هرچند کوچک از آن میشوید. در این صورت اگر آن شرکت سود کند، شما هم سود می‌کنید و با زیان شرکت فوق شما هم متضرر خواهید شد. به این ترتیب می‌توان گفت اوراق قرضه ریسک خاصی ندارند و نرخ سود مشخصی به آنها تعلق می‌گیرد، اما خرید سهام این گونه نیست.
شرکت‌ها هم بیشتر میل دارند که با اوراق قرضه منابع خود را تامین کنند تا فروش سهام. علت آن هم این است که با فروش سهام عده‌ای از افراد می‌توانند در مدیریت شرکت دخالت کنند اما در صورتی که اوراق قرضه داده شود، آنها فقط طلبکار شرکت خواهند بود.
ویژگی‌های اوراق قرضه
همان طور که پیشتر اشاره کردیم، اوراق قرضه ویژگی‌های مخصوص خود را دارند. آنها ریسک خاصی ندارند و معمولا دارای سررسید مشخصی هستند. صاحب اوراق قرضه طلبکار از دولت یا شرکت محسوب می‌شود و می‌تواند اصل پول و سود آن را طبق آنچه در هنگام خرید قید شده است، دریافت کند. برخی از اوراق قرضه یکجا و با رسیدن به موعدی معین سررسید میشوند اما برخی دیگر دوره به دوره پرداختی‌هایی دارند. علاوه بر این، روی اوراق قرضه معمولا ارزش اسمی قید شده است. حال شاید برایتان این سوال پیش بیایدکه اگر منتشر کننده اوراق قرضه ورشکست شود یا نتواند آن را پرداخت نماید، چه می‌شود؟ اگر چنین اتفاقی بیفتد، ابتدا باید طلب دارندگان اوراق قرضه وصول شود و سپس نوبت به تصفیه حقوق سهامداران می‌رسد. البته برخی از شرکت‌ها برای این که سرمایه‌گذاران را جذب کنند، اوراق قرضه خود را با وثیقه منتشر می‌کنند.
از سوی دیگر، به طور کلی، دارندگان اوراق قرضه نمی‌توانند روی تصمیمات شرکت تاثیر بگذارند. همچنین، اگر اوراق قرضه به صورت خصوصی به خریداری فروخته شود، دو طرف خریدار و منتشر کننده اوراق طرفین قرارداد محسوب میشوند، اما اگر اوراق به صورت عمومی به فروش رفته و تعداد زیادی اقدام به خرید آن کنند، یک نفر به عنوان امین نماینده صاحبان اوراق قرضه می‌شود و روی انجام شدن تعهدات شرکت نظارت می‌نماید.
نکاتی در مورد حسابداری اوراق قرضه
در مورد حسابداری اوراق قرضه چند نکته وجود دارد. اوراق قرضه یک ارزش اسمی دارند که بیانگر مبلغ پولی است که وقت سررسید اوراق قرضه می‌توان به دست آورد. این میزان روی اوراق و سند آن هم درج شده است. نرخ بهره همان نرخ سودی است که بر اساس ارزش اسمی اوراق خریداری شده پرداخت می‌شود. این نرخ همان طور که گفتیم ثابت است. مثلا اگر نرخ بهره 20 درصد در سال باشد و ارزش اسمی آن یک میلیون تومان باشد، میزان بهره پرداختی و اصل پول در سررسید یک ساله یک میلیون و 200 هزار تومان خواهد بود. تاریخ کوپن همان تاریخی است که منتشرکننده اوراق قرضه قرار است بهره آن را پرداخت کند. این پرداخت می‌تواند در دوره‌های مختلف صورت بگیرد یا یکجا انجام شود.
تاریخ سررسید نکته دیگری است که در مورد حسابداری اوراق قرضه مطرح است. این تاریخ همان زمانی است که منتشر کنندگان اوراق قرضه ارزش اسمی آن را پرداخت می‌کنند. اوراق قرضه از این نظر به 3 دسته کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم میشوند. سررسید اوراق قرضه کوتاه‌مدت از 1 تا 5 سال، اوراق قرضه میان‌مدت از 5 تا 10 سال و اوراق قرضه بلندمدت بیشتر از 10 سال است. در نهایت، قیمت اوراق قرضه به قیمتی می‌گویند که منتشرکننده اوراق برای اولین بار اوراق قرضه را به فروش رسانده است.
ثبت‌های حسابداری مربوط به اوراق قرضه
ارزش اوراق قرضه به عوامل زیادی بستگی دارد که از آن جمله می‌توان به نرخ بهره اسمی، نرخ بهره‌ای که بازار در ازای آن می‌پردازد، تاریخ سررسید اوراق و فاصله زمانی پرداخت سود اشاره کرد. در واقع، قیمت فروش اوراق قرضه معادل با ارزش فعلی مقدار سود تضمین شده و ارزش اسمی آن اوراق است.
در مورد فروش اوراق قرضه در بازار 3 حالت وجود دارد. یا نرخ بهره اسمی با نرخ بهره بازار مساوی است یا یکی این نرخ‌ها از دیگری بیشتر است. اگر نرخ‌های بهره بازار و اسمی برابر باشند، قیمت فروش یعنی بازاری اوراق با ارزش اسمی آن برابر می‌شود. اما اگر نرخ بهره اسمی بیش از نرخ بهره بازار باشد، قیمت فروش اوراق هم از قیمت اسمی آن بیشتر می‌شود. از سوی دیگر، اگر نرخ بهره بازار بالاتر باشد، قیمت فروش اوراق قرضه هم کمتر از ارزش اسمی آن خواهد شد. به زبان ساده بین نرخ بهره بازار و قیمت فروش آن اوراق رابطه معکوس وجود دارد.
شاید برایتان پیش آمده باشد که بخواهید یک کالای مورد نیاز مثلا خانه یا ماشین را بخرید اما پول لازم را نداشته باشید. در این صورت می‌توانید این پول را از دوستان و آشنایان قرض کنید یا از یک موسسه مالی و اعتباری وام بگیرید. شرکت‌ها و حتی دولت‌ها هم همین طور هستند. یعنی وقتی به پول نیاز دارند و باید آن را تامین کنند، اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌نمایند. به این ترتیب آنها می‌توانند از اوراقی که به فروش رسانده‌اند، برای انجام پروژه‌هایشان استفاده کنند. شرکت یا دولتی که اوراق قرضه را صادر کرده، تعهد می‌کند در تاریخی معین اصل پولی را که گرفته به همراه بهره مشخصی به وام‌دهندگان بپردازد.
اوراق قرضه را می‌توان یک ابزار تامین مالی دانست. با این حال باید اشاره کنیم که در ایران ابزاری به عنوان اوراق قرضه نداریم و در عوض اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه‌داری اسلامی (اخزا) یا اوراق مشارکت و مواردی از این قبیل عرضه می‌شود.
اوراق مشارکت چیست؟
اوراق مشارکت در واقع اوراق بهادار ی است که معمولا توسط ارگان‌ها و شرکت‌های دولتی با مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به منظور تامین بخشی از منابع مالی طرح‌ها و یا پروژه‌های عمرانی و یا زیرساختی کشور با قیمت اسمی و زمان معین منتشر می‌شود. احداث سد، تونل، نیروگاه، مجتمع‌های مسکونی، جاده و بزرگ‌راه از جمله طرح‌های هستند که دولت با استفاده از اوراق مشارکت اقدام به احداث آنها کرده است.
این نوع اوراق بهادار اولین بار در سال 1379 در برنامه سوم توسعه توسط بانک مرکزی و با تصویب شورای پول و اعتبار، با حجم 5 هزار میلیارد ریال منتشر شد. اوراق مشارکت برای سال‌ها تحت انحصار بانک مسکن بود تا این که در بهمن سال 1396 با ورود بانک ملی در این عرصه، این انحصار شکسته شد.
انواع اوراق مشارکت
اوراق مشارکت به دو بخش اوراق مشارکت بورسی و اوراق مشارکت غیر بورسی تقسیم میشوند که هر کدام دارای هدف و ویژگی‌های خاصی بوده و می‌توانند گزینه خوبی برای سرمایه گذاری باشند.
اوراق مشارکت بورسی
اوراق مشارکتی که قابل معامله در بازارهای بورس و فرابورس باشند، در دسته اوراق مشارکت بورسی قرار می‌گیرند. این نوع اوراق مشارکت یا به صورت قابل تعویض با سهام و یا قابل تبدیل به سهام هستند.
اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و می‌توان سهام آن را با دیگر شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تعویض کرد. همچنین اوراق مشارکت بورسی قابل تبدیل به سهام نیز اوراق مشارکتی است که توسط شرکت‌های سهامی عام در بورس اوراق بهادار منتشر شده که در سررسید نهایی به سهام شرکت مربوطه تبدیل می‌گردد.
اوراق مشارکت غیر بورسی
اوراق مشارکتی که پس از تایید بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در شعب بانک‌های عامل منتشر شده و قابل معامله باشند. از جمله بانک‌های ارائه دهنده اوراق مشارکت غیر بورسی، خود بانک مرکزی بوده که با هدف اجرای سیاست‌های اقتصادی دولت این اوراق مشارکت را منتشر کرده که قابلیت بازخرید توسط بانک مرکزی را نیز دارند.
اوراق مشارکت وزارتخانهها و شرکت‌های دولتی جزو دسته اوراق مشارکت غیر بورسی محسوب میشوند و قابل خرید در بانک‌های مربوطه می‌باشند.
ویژگی های اوراق مشارکت
ریسک پایین
اوراق مشارکت چه از نوع بورسی و چه غیر بورسی، معمولا دارای بازدهی تضمین شده است؛ بنابراین برای یک سرمایه‌گذار در خرید اوراق مشارکت ریسک چندانی وجود نداشته و به راحتی می‌تواند به سود برسد. اما همان طور که می‌دانید، ریسک با سود رابطه مستقیمی دارد؛ یعنی هر چه در معرض ریسک کمتری باشید یقینا سود کمتری نسیب شما خواهد شد.
معاف از مالیات
یکی از دلایلی که اوراق مشارکت را یکی از بهترین سرمایه گذاری در ایران می کند، معاف از مالیات بودن سود به دست آمده از آن می‌باشد.
با نام یا بی نام
اوراق مشارکت می‌توانند بانام صاحب اوراق یا بدون نام باشند. اگر اوراق مشارکت خریداری شده به اسم دارنده آن باشد، در صورت سرقت امکان استفاده اوراق دزدیده شده توسط سارق وجود نداشته و فقط صاحب اوراق مشارکت می‌تواند از آن استفاده کند.
در حالی که اوراق مشارکت بینام در وجه حامل بوده و هر کس آن را در دست داشته باشد می‌تواند از آن استفاده کند. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم اگر اوراق مشارکت بینام خریداری کرده‌ایند و یا قصد خریداری آن را دارید، نهایت اقدامات امنیتی را برای حفظ سرمایه خود انجام دهید. اوراق مشارکت بینام معمولا در صندوقهای امانات بانک‌های معتبر نگهداری میشوند.
نکات مهم در معاملات اوراق مشارکت
- اوراق مشارکت یک اوراق بهادار محسوب می‌شود و تابع قوانین آن می‌باشد؛ بنابراین انواع اوراق مشارکت سرمایه‌گذاران برای خرید اوراق مشارکت مانند خرید اوراق بهادار نیازمند کد معاملاتی یا همان کد بورسی هستند که با ثبت نام در سایت سجام می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد.
- اوراق مشارکت قابلیت معامله پیش از سررسید را دارند یعنی در صورتی که سرمایه‌گذار تمایل به فروش اوراق بهادار خود پیش از سررسید داشته باشد، اگر اوراق مشارکت خریداری شده قابل بازخرید باشد می‌تواند با مراجعه بانک مربوطه اوراق مشارکت خود را تبدیل به پول کند.
- اوراق مشارکت با سود دوره‌ای ثابت و بازپرداخت اصل مبلع اسمی که در حال حاضر یک میلیون ریال می‌باشد، از جمله معروف‌ترین نوع اوراق مشارکت است. در این نوع اوراق مشارکت باید توجه داشته باشید که شما در نهایت معادل سود اعلام شده در ورقه و در پایان دوره معادل ارزش اسمی هر ورقه را دریافت خواهید کرد.
- هر چه تعداد دفعات پرداخت سود در طی یک سال بیشتر باشد، آن اوراق مشارکت برای سرمایه‌گذار جذابیت بیشتری خواهد داشت؛ زیرا بازده واقعی آن بیشتر خواهد بود.
تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت
شباهت اوراق مشارکت و اوراق قرضه باعث شده است تا بسیاری از مردم آنها را یک نوع اوراق بهادار فرض کنند در حالی که این دو تفاوت‌های واضح با یک دیگر دارند. از جمله تفاوت‌های اوراق مشارکت با اوراق قرضه عبارت‌اند از:
- سرمایه‌گذار در اوراق قرضه در واقع سرمایه خود را به یک شرکت یا موسسه قرض می‌دهد تا آن شرکت رشد کرده و به هدف خود برسد تا در آخر بدهی خود را به علاوه بهره ثابتی که از قبل ثبت شده است به سرمایه‌گذار برگرداند. از این رو این نوع سرمایه‌گذاری از سوی شورای نگهبان ربوی شناخته شده و مطابق با قوانین بانکداری اسلامی نیست. اما در اوراق مشارکت سود این سرمایه‌گذاری به صورت علی‌الحساب بوده و سود آن محاسبه و به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود.
- اوراق قرضه تا قبل از ابطال، فقط توسط شرکت‌های سهامی عام قابل صدور بودند؛ اما اوراق مشارکت محدود به این شرکت‌ها نیستند.
- اوراق قرضه دارای ریسک سرمایه‌گذاری هستند در حالی که اوراق مشارکت ریسک چندانی ندارند.
بنابراین اوراق مشارکت یک سرمایه گذاری مطمئن با سود بالا بوده و معاف از مالیات می‌باشد و می‌تواند یک انتخاب خوب در زمینه اوراق بهادار برای سرمایه‌گذاران ایرانی باشد.
این اوراق بهادار با ویژگی‌های منحصر به فرد خود مانند پرداخت سود به صورت علی‌الحساب و قطعی در سررسید و قابلیت خرید و فروش در بازارهای ثانویه خود را تبدیل به یک بستر سرمایه‌گذاری ایمن برای علاقه‌مندان به بازار سرمایه کرده است.
دیدگاه شما